تعریف و انواع قتل (عمد، شبه عمد و خطای محض)

_{^{انواع قتل در حقوق کیفری}}

جنایت بر نفس (قتل) سه نوع است:

_{^{1- قتل عمد}}

• هرگاه مرتکب با انجام کاری قصد ایراد جنایت بر فرد یا افرادی معین یا فرد یا افرادی غیرمعین از یک جمع را داشته باشد و در عمل نیز جنایت مقصود ی نظیر آن واقع شود، خواه کار ارتکابی نوعا موجب وقوع آن جنایت یا نظیر آن بشود، خواه نشود
• هرگاه مرتکب عمدا کاری انجام دهد که نوعا موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن می گردد، هرچند قصد ارتکاب آن جنایت و نظیر آن را نداشته باشد ولی آگاه و متوجه بوده که آن کار نوعا موجب آن جنایت یا نظیر آن می شود.

در مورد این بند باید متذکر شد گرچه قاتل قصد ارتکاب جنایت را نداشته ولی عملی انجام داده که نوعا کشنده است و نسبت به این امر هم آگاه بوده و قانونگذار به دلیل این آگاهی و در واقع کوتاهی، قتل ارتکابی توسط وی را در شمار قتل عمد آورده. در مورد این بند باید گفت: اصل نیز آگاهی مرتکب نسبت به این امر است که عمل او نوعا کشنده است و اگر او بخواهد از مصداق قتل عمد خارج شود باید اثبات کند که نسبت به این امر که عمل او نوعا کشنده است آگاهی نداشته و اگر او نتواند این عدم آگاهی را به اثبات برساند قتل او عمدی است.

اما اگر جنایت واقع شده فقط به علت حساسیت زیاد موضع آسیب واقع شده باشد و حساسیت زیاد موضع آسیب نیز غالبا شناخته شده نباشد، اصل بر عدم آگاهی مرتکب نسبت به حساسیت زیاد موضع آسیب است و برای اینکه این قتل در شمار قتل های عمد قرار گیرد طرف مقابل باید ثابت کند که قاتل به حساسیت زیاد موضع آسیب آگاه بوده است  

• هرگاه مرتکب قصد ارتکاب جنایت واقع شده یا نظیر آن را نداشته و کاری را هم که انجام داده است، نسبت به افراد متعارف نوعا موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن نمی شود لکن در خصوص مجنی علیه به علت بیماری، ضعف، پیری یا هر وضعیت دیگر و یا به علت وضعیت خاص مکانی یا زمانی نوعا موجب آن جنایت یا نظیر آن می شود. مشروط بر آنکه مرتکب به وضعیت خاص مکانی یا زمانی آگاه و متوجه باشد.

در مورد بند بالا نیز ذکر این نکته ضروری است که اصل عدم آگاهی مرتکب نسبت به این امر است که عملش نوعا نسبت به مجنی علیه موجب جنایت واقع شده می شود. پس برای اینکه این قتل در شمار قتل های عمدی قرار گیرد لازم است طرف مقابل اثبات کند که مرتکب نسبت به این امر که عمل او نسبت به مجنی علیه نوعا کشنده بوده آگاهی داشته است.

_{^{2- قتل شبه عمد}}

جنایت در موارد زیر شبه عمدی است:

• هرگاه مرتکب نسبت به مجنی علیه قصد رفتاری را داشته باشد لکن قصد جنایت واقع شده یا نظیر آن را نداشته باشد و از مواردی که که مشمول تعریف جنایت عمدی می گردد، نباشد.
• هرگاه مرتکب جهل به موضوع داشته باشد مانند آنکه جنایتی را با اعتقاد به اینکه موضوع رفتار وی شیء یا حیوان  است به مجنی علیه وارد کند، سپس خلاف آن معلوم گردد
• یا هرگاه مرتکب جنایتی را با اعتقاد به اینکه مجنی علیه مرتکب جرم حدی است که موجب سلب حیات است یا مرتکب جرم حدی است که مستوجب قطع عضو است یا مستحق قصاص نفس یا عضو است ( فقط نسبت به صاحب حق قصاص ) یا متجاوز و کسی که تجاوز او قریب الوقوع است و یا در دفاع مشروع کسی است که جنایتی بر او وارد می شود یا زانی و زانیه نسبت به شوهر زانیه در غیر موارد اکراه و اضطرار است، وارد سازد و بعد خلاف آن معلوم شود
• هرگاه جنایت به سبب تقصیر مرتکب واقع شود، مشروط بر اینکه جنایت واقع شده یا نظیر آن، مشمول تعریف جنایت عمدی نباشد.

_{^{3- قتل خطای محض}}

جنایت در موارد زیر خطای محض محسوب می شود:

• در حالت خواب و بیهوشی و مانند آنها واقع شود مگر اینکه مرتکب آگاه و متوجه باشد که اقدام او نوعا موجب جنایت بر دیگری می گردد که در اینصورت جنایت عمدی محسوب می شود.
• به وسیله صغیر و مجنون و مانند آنها واقع شود.
• جنایتی که در آن مرتکب نه قصد جنایت بر مجنی علیه را داشته باشد و نه قصد ایراد فعل واقع شده بر او را، مانند آنکه تیری به قصد شکار رها کند و به فردی برخورد نماید مگر اینک مرتکب آگاه و متوجه باشد که اقدام او نوعا موجب جنایت بر دیگری می گردد که در اینصورت جنایت عمدی محسوب می شود.